Γιατί αξίζει να αντιμετωπίζουμε τις ιώσεις στο σπίτι (και όχι μόνο τώρα με τον κορωνοϊό!)
Στις μέρες μας (Μάρτιος 2020) πολλοί γονείς ζουν μια αληθινά παράξενη κατάσταση: όταν το παιδί τους είναι άρρωστο με συμπτώματα ίωσης, δεν μπορούν πλέον απλά να το πάνε στον παιδίατρο αλλά τους δίνεται τηλεφωνικά η οδηγία να το φροντίσουν στο σπίτι μέχρι να γίνει καλά.
Προφανώς αυτό συμβαίνει λόγω της τρελής εξάπλωσης των περιστατικών κορωνοϊού, αλλά αν δούμε τη θετική πλευρά μιας ιδιαίτερα δύσκολης κατάστασης, είναι μια ευκαιρία για όλους μας σαν γονείς να αναλάβουμε πιο σημαντικό, πιο ενεργητικό και πιο κεντρικό ρόλο στη διαχείρηση, στην αξιολόγηση και στην ίαση των ασθενειών των παιδιών μας.
Και να το κάνουμε πολύ, πολύ καλά.
Θα μου πείτε τώρα, και ο γιατρός; Αυτόν τι τον έχουμε;
Σωστά. Εν μέρει η λειτουργία του γιατρού είναι η αξιολόγηση, η θεραπεία των ασθενειών και τα τακτικά check up των παιδιών μας. Εξίσου σημαντικός ρόλος του όμως είναι να μάθει και σε εμάς τους γονείς πως να αξιολογούμε και να αντιμετωπίζουμε μη απειλητικές ασθένειες.
Πάρα πολλά περιστατικά τα οποία φθάνουν στο παιδιατρείο, στην πραγματικότητα δεν έπρεπε καν να έρχονται. Θα έπρεπε οι γονείς να μπορούν να τα χειριστούν μόνοι τους.
Γιατί οι γονείς έχασαν τα τελευταία χρόνια την ικανότητα διαχείρισης ασθενειών;
Πολλές φορές αναρωτιέμαι αν λείπει τώρα πια από τις οικογένειες η γιαγιά που στις περασμένες δεκαετίες μεγάλωνε 6-7 παιδιά και έβλεπε τον γιατρό ίσως μια φορά το χρόνο, πολλές φορές και σπανιότερα. Αν δεν είχαν ιδιαίτερα προβλήματα, αυτά τα παιδιά δεν έβλεπαν πρακτικά ποτέ στη ζωή τους γιατρό.
Αν δεν υπάρχει πια η γιαγιά και οι γενιές χωρίζονται, ποιος άλλος θα εκπαιδεύσει και θα στηρίζει με τέτοιο τρόπο τους γονείς; Ποιος άλλος θα τους μάθει ροφήματα, εντριβές, τι να κάνουν και τι να αποφύγουν;
Δεν αναφέρομαι σε φάρμακα, αναφέρομαι σε ένα μεγάλο πλήθος πραγμάτων που παίζουν ρόλο για ένα άρρωστο παιδί, από τη διατροφή μέχρι το τι θα φορέσει στο κρεβάτι και το αν θα κάνει ή όχι μπάνιο και σε τι θερμοκρασία.
Ο παιδίατρος ίσως δεν προλαβαίνει, ίσως δεν μπαίνει στον κόπο να διδάξει ή ίσως δεν συμφωνεί με τις φυσικές θεραπείες, ή δεν τις γνωρίζει ή… μπαίνει το οικονομικό στη μέση.
Υπάρχουν σίγουρα διάφοροι λόγοι. Αυτό που ενδιαφέρει εμένα, είναι το δικό μας το κίνητρο ως γονείς.
Περιττές επισκέψεις στο ιατρείο
Με βάζει σε σκέψεις όταν έρχεται μια οικογένεια στο ιατρείο και βλέπω πως υπήρξε πλήρης αδυναμία αντιμετώπισης μιας (αντιμετωπίσιμης) ασθένειας.
Κλασικό παράδειγμα: το παιδί έχει 3-4 μέρες πυρετό και βήχα. Έχουν δώσει 3-4 φορές Depon, έχουν κάνει κάποιες ρινοπλύσεις με ορό και στεναχωριούνται γιατί δε βελτιώνεται η κατάσταση. Υπάρχουν πολλά άλλα πράγματα που θα μπορούσαν να κάνουν και απλά δεν τα έχουν μάθει. Σε μια περίπτωση βήχας-πυρετός υπάρχουν 5-6 πράγματα που θα πρέπει αυτόματα να βγαίνουν από το “τσεπάκι” και να εφαρμόζονται. Έτσι το παιδί πιθανότατα δε θα είχε καταλήξει καν σε εμένα.
Συμβουλές του Dr. Google
Πολλοί γονείς προσπαθούν αλλιώς: Μπαίνουν στο Google και διαβάζουν μερόνυχτα. Το πρόβλημα είναι πως, αν και το Google τα ξέρει όλα 😉, δεν έχετε απολύτως καμία εγγύηση ποιότητας. Ο καθένας μπορεί στο διαδίκτυο να γράψει ότι θέλει.
Αλλά ακόμα και όταν διαβάζετε από μια σοβαρή ιστοσελίδα, τελικά δεν ξέρετε ποιο από όλα αυτά που βρίσκετε αφορά τη δική σας περίπτωση. Αυτό σας δυσκολεύει και σας φοβίζει πολλές φορές, με αποτέλεσμα να καταλήγετε σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα πιο γρήγορα στο γιατρό.
Φόβος ανάληψης ευθύνης από τους γονείς
Αυτή τη συζήτηση την κάνω συχνά στο ιατρείο, εξηγώντας πως συστήνω πάντα οι γονείς να διαχειρίζονται οι ίδιοι τις πρώτες μέρες μιας ίωσης, και να μας συμβουλεύονται όταν βλέπουν, αντί για στασιμότητα τις πρώτες μέρες και βελτίωση στη συνέχεια, αντίθετα μια επιδείνωση. Πολλοί γονείς μου απαντούν πως δε θέλουν και φοβούνται να αναλάβουν την ευθύνη: «ΕΣΥ είσαι ο γιατρός».
Η απάντησή μου σε αυτές τις περιπτώσεις είναι: «Ναι, βέβαια είμαι εγώ ο γιατρός. Αλλά: Είστε απόλυτα σίγουροι γι' αυτό που λέτε; Βαθιά μέσα σας θέλετε πράγματι να παραμείνετε σε αυτή τη θέση εξάρτησης; Να μην έχετε ακόμα ιδέα και να έχετε τόσο ελάχιστο έλεγχο της κατάστασης;
Σκεφτείτε το και πρακτικά. Ο γιατρός ΔΕΝ είναι πάντα μαζί σας. Είναι στο ιατρείο και η γνώση που αναμφίβολα έχει, παραμένει μαζί του μετά το μισάωρο ραντεβού σας. Εσείς πάτε σπίτι και τις υπόλοιπες 23,5 ώρες της ημέρας έχετε εσείς το παιδί.»
Κανείς δε γνωρίζει το παιδί σας όσο εσείς.
‘Ενα εξίσου σημαντικό θέμα είναι πως ο γιατρός μπορεί να γνωρίζει γενικά πολλά πράγματα για τις ασθένειες και τα παιδιά γενικότερα, αλλά αυτό το συγκεκριμένο παιδί κανένας στον κόσμο δεν το γνωρίζει καλύτερα από εσάς.
Σας εγγυώμαι πως αν βάλω εσάς, το γιατρό και το παιδί σε ένα δωμάτιο και το παιδί σιγά σιγά αρρωσταίνει, θα το αντιληφθείτε εσείς πρώτα και όχι ο γιατρός. Εσείς θα δείτε πως έχουν αρχίσει να γυαλίζουν τα μάτια του, πως παίζει διαφορετικά με τα παιχνίδια του απ' ότι συνήθως, εσείς θα καταλάβετε ότι κάτι έχει αλλάξει. Ολες αυτές τις μικροαλλαγές μπορείτε εσείς 100 φορές καλύτερα από το γιατρό να τις αξιολογείτε, να τις αντιλαμβάνεστε πολύ νωρίς και να παρεμβαίνετε γρήγορα.
Αυτάρκεια στο σπίτι
Και οι γονείς που τα καταφέρνουν μόνοι τους; Μάγοι είναι;
Εχετε γνωρίσει ποτέ γονείς οι οποίοι είναι λίγο “εναλλακτικοί”; Γονείς που χειρίζονται μόνοι τους αυτά τα θέματα και δεν πηγαίνουν στο γιατρό παρά μόνο σπάνια; Αν τους έχετε γνωρίσει θα έχετε προσέξει πως γενικώς τα προβλήματα και οι ασθένειες σε αυτές τις οικογένεις περνούν απείρως πιο εύκολα.
Τους ρωτάτε τι έκαναν σε κάποια περίπτωση και σας λένε π.χ. πως αφαίρεσαν κάποιες τροφές, ήξεραν ποιο γιατροσόφι να φτιάξουν, έφτιαξαν κάποια ροφήματα, έδωσαν ένα σιρόπι ή έφτιαξαν μια αλοιφή, χορήγησαν κάποιο ομοιοπαθητικό και κάπως έτσι σχεδόν μαγικά έλυσαν το πρόβλημα χωρίς το παιδί να έχει πάρει πολλά φάρμακα, πολλές φορές και καθόλου και σας λένε πως «α, για τέτοια θέματα δεν πάμε στο γιατρό». Σχεδόν εκνευριστικό, σωστά;
Σας διαβεβαιώ πως αυτοί οι άνθρωποι ούτε μάγια κάνουν προφανώς, ούτε για αυτά τα οποία κάνουν χρειάζεται κάποιο δίπλωμα πανεπιστημίου. Εχουν απλά μάθει κάποια βασικά βήματα και σημαντικές αρχές, και τα ακολουθούν.
Διαχείριση παιδικής ασθένειας στο σπίτι (ίωση, βήχας κλπ)
Αυτό που θέλω να μεταδώσω εγώ με τη δουλειά μου στο διαδίκτυο είναι η ανάγκη από την πλευρά μας ως γονείς να γνωρίζουμε αυτά τα «βασικά». Να ξέρουμε να αξιολογήσουμε, να θεραπεύσουμε, να μη ΦΟΒΟΜΑΣΤΕ, να μην αγχωνόμαστε και να μη μας ΣΤΕΝΟΧΩΡΕΙ τόσο πολύ η ασθένεια. Να λέμε πως «αυτό θα περάσει και ξέρω και τον τρόπο».
Ας δούμε αρχικά ΓΙΑΤΙ πρέπει να τα κάνουμε όλα αυτά;
1. Άνεση
Οταν ξέρουν οι γονείς τι να κάνουν, τα πάντα περνούν πιο ευχάριστα και ανώδυνα για όλους, ξεκινώντας από το παιδί. Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του παιδιού: Αρρωσταίνετε. Αισθάνεστε άσχημα, πονοκέφαλο, ζαλάδες , κρυάδες, κακή διάθεση. Και τι γίνεται συνήθως; Έρχεται η μαμά, σας βγάζει την πιτζάμα, σας βάζει ρούχα, σας βάζει στο αυτοκίνητο, πάτε στο γιατρό, περιμένετε μέσα στη φασαρία και στα φώτα της αίθουσας αναμονής. Μπαίνετε μέσα, εξετάζεστε. Παίρνει η μαμά τη συνταγή, βγαίνετε, ξανά στο αυτοκίνητο, πάτε στο φαρμακείο. Ξαναπεριμένετε, μετά ξανά αυτοκίνητο και τέλος φτάνετε ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ στο σπίτι και ξεκινάει η διαδικασία.
Ένα άρρωστο παιδί αισθάνεται και αναρρώνει πάντα καλύτερα στο σπίτι, στο δικό του αγαπημένο περιβάλλον.
2. Ηρεμία
Όταν αναλαμβάνετε εσείς οι γονείς το χειρισμό των ασθενειών, όλα κυλούν πιο ήρεμα.
Υπάρχει πολύ λιγότερη φασαρία, κίνηση και μετακίνηση γιατί όλα γίνονται από το “αρχηγείο” σας, δηλαδή από το σπίτι. Κι ακόμα κι όταν χρειαζόμαστε κάτι απ' έξω, παίρνουμε τηλέφωνο κάποιον «εθελοντή» και του ζητάμε να μας το φέρει, ενώ εμείς έχουμε το χρόνο και την ευχέρεια να επικεντρωθούμε στην παρατήρηση και στη φροντίδα του παιδιού. Έχουμε το χρόνο να φτιάξουμε τρόφιμα, ροφήματα, να κάνουμε εντριβές και ότι άλλο χρειάζεται και, όσο κι αν ακούγεται αστείο: Όταν κάποιος γνωρίζει να το διαχειριστεί έτσι την κατάσταση, η διαδικασία της ίασης είναι μια μάλλον ξεκούραστη διαδικασία.
Διότι και το ίδιο το παιδί χρειάζεται ηρεμία και ξεκούραση για να γίνει καλά, και εσείς οι γονείς σαν φροντιστές χρειάζεστε ηρεμία και ξεκούραση όσο γίνεται.
3. Ασφάλεια
Όταν κατανοήσετε πως μπορείτε να την αναλάβετε σε πολύ μεγάλο βαθμό την διαδικασία της ίασης εσείς οι ίδιοι, αισθάνεστε πολύ λιγότερη ανασφάλεια. Δεν χρειάζεται να ανησυχείτε όταν δε μπορείτε να επικοινωνήσετε με το γιατρό γιατί κοιμάται/λείπει/δουλεύει/πήρε το παιδί του το κινητό και το έριξε στην τουαλέτα. Δεν πρέπει να στενοχωριέστε αν ο γιατρός της περιοχής σας δεν έχει πάντα την ίδια άποψη με εσάς. Κατέχετε εσείς οι ίδιοι τη γνώση, και ξέρετε τι να κάνετε.
Και μια πιο πρακτική άποψη του θέματος είναι η εξής: η παραμονή στο σπίτι είναι συχνά η πιο ασφαλής επιλογή και για το παιδί σας. Μένοντας στο σπίτι δεν έχει τον κίνδυνο να κολλήσει κάτι επιπλέον, ερχόμενο σε επαφή με άλλα άρρωστα παιδιά. Πολλές φορές λέω στους γονείς ότι το πιο “επικίνδυνο” μέρος ολόκληρης της πόλης είναι η αίθουσα αναμονής του ιατρείου και τα επείγοντα του παιδιατρικού νοσοκομείου.
4. Εσωτερική γαλήνη
Λέγοντας «εσωτερική γαλήνη» εννοώ το αντίθετο του άγχους που θα έχουμε στην περίπτωση που αρρωστήσει το παιδί και… δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Οι περισσότεροι γονείς που μαθαίνουν σιγά σιγά ένα σύστημα διαχείρισης παιδικών ασθενειών λένε ότι πραγματικά αισθάνονται οι ίδιοι πολύ πιο σίγουροι και ήρεμοι, κάτι που μεταδίδουν τόσο στους γύρω τους, όσο και στο ίδιο το παιδί που αισθάνεται πως «η μαμά και ο μπαμπάς έχουν τον έλεγχο, ξέρουν τι κάνουν και θα με βοηθήσουν να γίνω καλά. Δεν κάθονται απλά από πάνω μου με τα μάτια διάπλατα, ανήσυχοι και τσιτωμένοι μήπως ανέβηκε 0,3 ο πυρετός.»
Είναι πάρα πολύ βασικό αυτό για ένα παιδί, γιατί αισθάνεται πως όλα θα πάνε καλά. Η γαλήνη πλημμυρίζει την οικογένεια. Η ασθένεια ανήκει στην καθημερινότητα και δεν είναι “Συναγερμός, το παιδί αρρώστησε!”.
Πως μια μαμά άλλαξε στάση και έφερε τη γαλήνη.
Θα δώσω εδώ το πολύ ωραίο παράδειγμα μιας αναγνώστριας, της Μαρίας Μ.
Πρόκειται για μια έξυπνη, οργανωμένη και μορφωμένη γυναίκα και η μεγάλη της επιθυμία ήταν να μεγαλώνει το γιο της με υγεία, χωρίς φάρμακα και περιττά πράγματα, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ηταν άνθρωπος που έψαχνε, ενημερωνόταν, θα προσπαθούσε πάντα να βρει τον καλύτερο γιατρό και την καλύτερη λύση.
Η ίδια παραδέχεται ότι πάντα ήταν πολύ ανήσυχη και αγχώδης ώστε να γίνουν όλα σωστά. Αυτό θέλησε να το αλλάξει. Πέρασε κάπου ένα χρόνο μαθαίνοντας σιγά σιγά.
Μια μέρα το παιδί της, ηλικίας δημοτικού, της λέει «Πονάει η κοιλιά μου». Δεν είχε κάτι άλλο, οπότε συνέχισαν κανονικά τη μέρα τους κάνοντας τις δουλειές τους.
Στο αυτοκίνητο ενώ εκείνη οδηγούσε της λέει από το πίσω κάθισμα «Μαμά, εμετός!». Εκείνη τη μέρα είχαν φάει παντζάρια! Η Μαρία (θεά!), του δίνει μια σακούλα που είχε πίσω και του λέει «Κανένα πρόβλημα, κάνε τον εμετό μέσα στη σακούλα, είναι όλα καλά, θα περάσουμε το φανάρι και θα σταματήσω στην άκρη να σε βοηθήσω!». Ηρέμησε αμέσως το στομάχι του και φαινόταν καλά. Είχαν άλλη μία στάση πριν την επιστροφή στο σπίτι, την ώρα που πλήρωναν στο ταμείο της λέει «Μαμά, ξανά εμετός!». Η Μαρία είχε προνοήσει και είχε δεύτερη σακούλα μαζί, την οποία και του έδωσε. Η κοπέλα στο ταμείο πανικοβλήθηκε και τη ρωτούσε πώς μπορούσε να βοηθήσει. Η Μαρία της απάντησε ήρεμη «Μην ανησυχείτε. Απλά αν έχετε λίγο χαρτί θα ήταν τέλεια.» Πλήρωσε γρήγορα, πήγαν σπίτι, του έφτιαξε το τσάι του, του έδωσε το ομοιοπαθητικό του, μέσα σε 24 ώρες ήταν καλά και ήταν όλα μια χαρά και ήρεμα.
Αυτό είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό όταν σκέφτεται κανείς πως θα είχε αντιδράσει λίγους μήνες πριν. Την καμαρώνω πάρα πολύ για αυτό και το ξέρει. Προσοχή: δε λέω ότι τα ξέρει πλέον όλα. Δεν είναι γιατρός, ούτε σπούδασε Ιατρική. Απλά έχει αναλάβει το τιμόνι της υγείας του γιου της και αυτό το αντιλαμβάνεται τόσο η ίδια, όσο και ο άντρας της και ο γιος της. Έχει αντικαταστήσει κατά ένα 80-90% τον παιδίατρο (δηλ. εμένα). Όταν αρρωσταίνει ο μικρός δεν έχει πλέον πάντα την αίσθηση ότι πρέπει να ψάξει να βρει ποιος άλλος θα τη βοηθήσει και θα της λύσει το πρόβλημα. Ξέρει η ίδια τι να κάνει και το λύνει σχεδόν πάντα. Σπανιότατα χρειάζεται πρόσθετη βοήθεια πλέον.
5. Εξοικονόμηση χρημάτων
Το τελευταίο αυτό θέμα δεν είναι το πιο σημαντικό, αλλά είναι αναμφίβολα σημαντικό. Αν ξέρω καλά πώς να βοηθήσω το παιδί μου όταν είναι άρρωστο, εξοικονομώ πάρα πολλά χρήματα. Δεν είναι μόνο τα εμφανή, όπως για παράδειγμα η επίσκεψη στο γιατρό, τα φάρμακα, οι εξετάσεις, οι βενζίνες. Εξοικονομούμε και άλλα πράγματα όπως χρόνο, στενοχώρια και περιττά πράγματα τα οποία τελικά καταλήγουμε να αγοράζουμε.
Υπάρχουν π.χ. άνθρωποι που πάνε και αγοράζουν αφυγραντήρα για το βήχα και 2 βδομάδες μετά αγοράζουν υγραντήρα γιατί δεν ξέρουν τι να κάνουν. Άλλοι πάλι λένε πως χάνουν εισόδημα γιατί δε μπορούν να πάνε στη δουλειά τους. Το γνωρίζω πως ξενίζει πολύ κόσμο η αναγωγή της παιδικής υγείας σε χρήματα, αλλά είναι αλήθεια πως η υγεία είναι το σημαντικότερο αγαθό και όταν δεν ξέρουμε να την χειριστούμε και πάντοτε εξαρτώμεθα από κάποιον άλλο, καταλήγουμε να ξοδεύουμε πάρα πάρα πολλά χρήματα γι' αυτήν.
Θα αναρωτηθείτε, εμένα σαν παιδίατρο αυτή η αντιμετώπιση δε μου αφαιρεί δουλειά και εισόδημα;
Όσοι με ξέρουν από το ιατρείο γνωρίζουν πως ανέκαθεν μάθαινα τους γονείς τι να κάνουν και τους έλεγα “Όχι, γι΄αυτό δε χρειάζεται να έρθετε. Κάντε κατ’ αρχάς αυτό και αν μετά από τρεις μέρες δεν έχει βελτιωθεί, έρχεστε τότε.” Και ποτέ δεν μου έλλειψαν οι ασθενείς.
Χαίρομαι τον κάθε γονέα που μου λέει «Σχεδόν δε σε βλέπουμε πια. Εχουμε να σε δούμε ένα, ενάμιση χρόνο - γιατί πλέον μας έχεις μάθει τι να κάνουμε». Οι γονείς αυτοί έρχονται απλά για ένα check up του παιδιού ή για να κάνουν άλλου τύπου ερωτήσεις που συχνά δεν έχουν σχέση με τις ασθένειες πλέον.
Πώς μπορούμε να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε ιώσεις και ασθένειες στο σπίτι;
1. Ζητάτε εξηγήσεις και συμβουλές και τις καταγράφετε!
Όταν μιλάτε με το γιατρό σας, σας δίνει πλήθος καλές πληροφορίες. Επειδή ένα 80% ξεχνιέται γρήγορα μετά την επίσκεψη, είναι σκόπιμο να κρατάτε σημειώσεις σε ένα σημειωματάριο που θα εξυπηρετεί μόνο αυτό το σκοπό. Σε ορισμένες σελίδες μπορείτε και να βάζετε χρωματιστούς σελιδοδείκτες, για να τις βρίσκετε γρήγορα!
(Και το πιο απλό τετράδιο αρκεί, όταν γεμίσει ξεκινάτε δεύτερο!)
2. Κρατάτε σημειώσεις σε κάθε ασθένεια με τις παρατηρήσεις σας
Ακόμα και όταν δεν βλέπετε τον επαγγελματία, οι παρατηρήσεις που κάνετε στο παιδί σας έχουν μεγάλη αξία. Καταγράφετε τι βλέπετε, τι αποτελέσματα (ή μη) έχουν τα τρόφιμα και τα φάρμακα στο παιδί σας, τι το βοηθά ιδιαίτερα. Περιγράψτε συμπτώματα, συμπεριφορές και εξανθήματα, έστω με 2-3 λέξεις - δεν χρειάζεται να γράφετε κάθε φορά ένα μυθιστόρημα. ΜΗΝ ξεχνάτε την ημερομηνία κάθε φορά!
Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείτε μια μικρή εγκυκλοπαίδεια μοναδική για το παιδί σας, στην οποία μπορείτε πάντα να ανατρέχετε και αργότερα για ιδέες και λύσεις.
3. Ενημερώνεστε στο internet - αλλά χωρίς πανικό.
Το διαδίκτυο είναι μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών, όχι πάντα καλών βέβαια. Όπως έγραψα και παραπάνω, ο οποιοσδήποτε μπορεί κυριολεκτικά να γράψει ό,τι θέλει και να ισχυριστεί ότι του καπνίζει. Επιλέξτε μερικές σελίδες που εμπιστεύεστε, και ανατρέχετε σε αυτές όταν έχετε κάποιο πρόβλημα ή κάποια απορία.
4. Μαθήματα και σεμινάρια
Όπως π.χ. τα εξαιρετικά μαθήματα του Ερυθρού Σταυρού για Πρώτες Βοήθειες στο σπίτι (που έχουν ξε-αγχώσει πλήθος γονέων), έτσι και μπορείτε να παρακολουθήσετε είτε μαθήματα κατ’ ιδίαν, όπως π.χ. προσφέρει η συνάδελφος παιδίατρος Μαρία Χαντζάρα στην Αθήνα, είτε εξ’ αποστάσεως να παρακολουθήσετε το «Ο Θεράπων Γονέας» και να μάθετε το σύστημα που διδάσκω εγώ στους γονείς.
5. Συμβουλευτείτε βιβλία
Καλά παραδείγματα βιβλίων για μη επαγγελματίες είναι για έναν γονέα π.χ. η γνωστή σειρά «Τι να περιμένεις». Αμερικανίζουν λίγο αλλά είναι καλά βιβλία με πολλές πληροφορίες. Το πιο δημοφιλές είναι φυσικά το «Τι να περιμένεις όταν είσαι έγκυος», και επίσης το «Τι να περιμένεις τον πρώτο χρόνο του μωρού σου», περιέχουν πολλές ιατρικές πληροφορίες που φυσικά ισχύουν και αργότερα.
